Duurzame transformatie van de Lutherhof

In Amsterdam staat De Lutherhof, een rijksmonument met 67 appartementen dat onlangs een indrukwekkende transformatie heeft ondergaan. Reinder van Beem van de Evangelisch-Lutherse stichting De Lutherhof deelt het verhaal van hun ambitieuze verduurzamingsproject.

Stijgende energielasten

De aanleiding voor het project was even simpel als urgent: stijgende energiekosten. "We wilden de woningen betaalbaar houden voor onze bewoners, nu en in de toekomst," legt Van Beem uit. "Daarom besloten we om de hele hof te verduurzamen." Maar hoe begin je aan zo'n omvangrijk project, vooral als het om een rijksmonument gaat?

Voor De Lutherhof begon dit met het raadplegen van experts. Ze overlegden eerst met hun vaste architectenbureau, K+P Architekten, gevolgd door een gesprek met Monumentenzorg Amsterdam. Op basis van deze gesprekken stelden ze een plan op dat rekening hield met zowel de duurzaamheidsdoelen als de historische waarde van het gebouw.

Van Beem benadrukt het belang van bewonersparticipatie in het proces. "Transparantie en betrokkenheid waren voor ons essentieel," vertelt hij. Eerst werd een informatieavond georganiseerd om het plan aan de bewoners uit te leggen. Pas later werden de bewoners gevraagd om formeel hun goedkeuring te geven voor maatregelen die direct hun woningen raakten. Meer dan 75% van de bewoners gaf hun akkoord, waarmee de vereiste meerderheid werd gehaald.

Van energiebesparende goody bag tot grote ingrepen

Als leuke start van het project ontvingen alle bewoners een 'goody bag' met energiebesparende producten zoals LED-lampen en tochtrollen. "Dit gaf iedereen meteen het gevoel dat ze bijdroegen aan de verduurzaming," vertelt Van Beem met een glimlach.

Het verdere pakket aan maatregelen was breed en doordacht. Er is begonnen met het isoleren van de vloeren op de benedenverdieping. Vervolgens werden 81 zonnepanelen op het dak aan de binnenzijde van het hof, onzichtbaar vanaf de straat, geïnstalleerd. Deze panelen wekken ongeveer een derde van de elektriciteitsbehoefte van het hofje duurzaam op. Om het stroomgebruik te optimaliseren, werden in de kelder twee accu's geplaatst.

Om de energiebehoefte verder terug te dringen, wordt momenteel vacuümglas in de bestaande kozijnen geplaatst. De sponningen in ramen in hofjes zijn vaak te dun voor HR++ glas, dan is vacuümglas een elegante oplossing. Bijkomend voordeel is dat dit glas tegenwoordig in allerlei soorten te krijgen is, waardoor ook de historische uitstraling behouden kan blijven.

Flexibiliteit en expertise 

Natuurlijk verliep niet alles vlekkeloos. Bij de vloerisolatie ontdekten ze een lek in de riolering, wat een rattenprobleem veroorzaakte. Gelukkig konden ze dat meteen oplossen. De grootste uitdaging was de vergunningsaanvraag voor de zonnepanelen. "Het stadsdeel wilde bewijs zien dat de dakconstructie sterk genoeg was, wat extra tijd en geld kostte," herinnert Van Beem zich. Ook het inregelen van de accu's vroeg meer aandacht dan verwacht.

Bij de glasisolatie kwamen ze er bij een proef achter dat de schuiframen flink zwaarder werden. "We moesten veren toevoegen om ze bedienbaar te houden voor de bewoners," legt Van Beem uit. Dit soort onverwachte uitdagingen vereisen flexibiliteit en hulp van experts die meedenken.

Een belangrijk leerpunt was het inschakelen van een expert op het gebied van vergunningen en subsidies. "Dat heeft enorm geholpen," zegt Van Beem. "Zo ontdekten we bijvoorbeeld dat we geen 21% btw hoefden te betalen over de zonnepanelen." Voor de zonnepanelen maakten ze een plan dat qua kleur en rangschikking een zo rustig mogelijk beeld opleverde, wat bij Monumentenzorg in goede aarde viel.

Waardevol advies

De resultaten tot nu toe zijn bemoedigend. De reacties van de bewoners zijn overwegend positief. De vloerisolatie heeft het comfort op de benedenverdieping aanzienlijk verbeterd en de zonnepanelen leveren al flink wat stroom op, wat de energiekosten drukt. Hoewel de precieze besparingen nog niet bekend zijn, is Van Beem ervan overtuigd dat ze op de goede weg zijn om hun doelstelling van betaalbaarheid te realiseren.

Voor andere hofjes die verduurzaming overwegen, heeft Van Beem enkele waardevolle adviezen. "Schakel iemand in die verstand heeft van het aanvragen van vergunningen en subsidies. Dat kan veel tijd en geld besparen," adviseert hij. "Ook is het slim om binnen een tijdsbestek van twee jaar twee vormen van isolatie te realiseren, omdat je dan extra subsidie kunt krijgen."

Daarnaast benadrukt hij het belang van bewonersparticipatie. "Het is cruciaal om de bewoners vanaf het begin te betrekken en hen te laten zien wat de voordelen voor hen zijn. De 'goody bags' waren bij ons een groot succes en gaven iedereen meteen het gevoel dat ze bijdroegen aan een duurzamere toekomst."

De belangrijkste les die Van Beem wil meegeven, is dat verduurzaming van een monumentaal pand zoals een hofje absoluut mogelijk is, mits je de juiste expertise inschakelt en goed samenwerkt met instanties als Monumentenzorg. "Het vergt wat extra planning en creativiteit," geeft hij toe, "maar het resultaat is de moeite meer dan waard. Niet alleen voor het milieu, maar ook voor het comfort en de portemonnee van onze bewoners."